Onweer in de bergen: do's & don'ts

Bij onweer bestaat het gevaar dat je geraakt wordt door de bliksem. Maar je kunt ook te maken krijgen met hevige windstoten en overvloedige neerslag op je route.

Een onweer op de GR20 in Corsica in 2015 zorgde voor 7 slachtoffers toen modder en rotsblokken hen in een keteldal meesleurden. Helaas komen dergelijke ongevallen jaarlijks voor.

Figuur: ÖAV/Georg Sojer

Warmteonweer of frontaal onweer?

De twee belangrijkste weersfenomenen die aanleiding geven:

• Warmteonweer: Op warme zomerse dagen wordt het oppervlak sterk opgewarmd en verdampt veel vocht. Dit gebeurt vaak in lagere gebieden waarbij de wind de wolken de bergen in drijft. Typisch vindt een warmteonweer plaats in de namiddag of avond.

• Frontaal onweer: Bij de passage van een koufront stuwt een koude luchtlaag een warme luchtlaag snel naar boven. Een frontaal onweer kan op elk moment van de dag plaatsvinden.

Impact van klimaatverandering?

Het is bekend dat er meer extreme weersfenomenen voorkomen. In berggebieden is de impact van klimaatverandering nog groter dan in de lage landen. Niet alleen smelten gletsjers, maar uit onderzoek van de universiteit van Innsbruck blijkt dat het onweersseizoen langer wordt en dat het in hoge bergketens zoals de Alpen nu dubbel zo vaak bliksemt als veertig jaar geleden. 

Check het weerbericht en pas je planning aan

Vaak staat in het weerbericht duidelijk vermeld dat er een verhoogde kans op onweer is. Wees dan alert en pas je planning zo nodig aan door:

• Tijdig te vertrekken als je een warmteonweer of de passage van een koufront in de namiddag verwacht, en zorg dat je al in de hut bent als het onweer losbarst of met de afdaling bezig bent.
• Voor een lagere route te kiezen als de timing onduidelijk is.
• Ontsnappingsroutes of varianten achter de hand te houden als het onweer sneller komt dan verwacht. Ook terugkeren of schuilen in een berghut is altijd een optie.

Kijk ook naar boven

De timing van een onweer kan soms wijzigen of totaal onaangekondigd zijn. Houd het weer ook zelf in de gaten. Als de wolkenmassa zich steeds hoger verticaal opbouwt, is een onweer in de maak en kan dit binnen een uur al losbarsten. Deze wolk heet een cumulonimbus (zie foto).

Opgelet, bij mistig weer zie je die niet ontstaan. Dat betekent dat je conservatiever moet zijn in je planning en misschien meteen voor die lagere route moet kiezen.

Wat te doen bij onweer?

Zorg dat je niet het hoogste punt van de omgeving bent! Onweer kan snel naderen. Bliksem is vooral een risico als het onweer dichtbij is (minder dan 10 seconden tussen bliksemflits en donderslag, ongeveer 3 km afstand). Maar al vanaf 30 seconden verhoogt de kans. Wacht niet te lang om actie te ondernemen.

• Zie je een onweer komen, daal dan op een kordaat maar veilig tempo af. Het heeft geen zin om te rennen en te vallen.
• Wanneer het onweer dichtbij is (10 seconden-regel), maak je je klein door in foetushouding (met gesloten benen) op je rugzak of touw te zitten. Schuil niet onder een afdak of solitaire boom.
• Ben je met een groep, verspreid je dan minstens 2 meter van elkaar.
• Kleed je goed aan want de temperatuur kan soms dalen en regen, hagel en wind kunnen het zwaar maken. Een kwaliteitsvolle bivakzak (niet enkel een aluminiumdeken) beschermt je extra tegen weer en wind.
• Leg je wandelstokken of pikkel plat op de grond. Ze trekken geen bliksem aan, tenzij je ze omhoog houdt en bliksemafleider speelt. De afstand is bepalend voor het risico op blikseminslag, niet het materiaal.
• Wie aan het rotsklimmen is, kan schuilen in een diepe en hoge inham of grot, of aan de voet van een rots op 2 meter afstand van de wand. Blikseminslag kan steenslag veroorzaken, dus een helm is een must en maak je klein.
• Pas na een onweer (wacht minstens 15 minuten), kan je je tocht hervatten. Mogelijk zorgen gladde rotsen en gezwollen bergbeken voor andere gevaren. Blijf voorzichtig.

Onweer en bivakkeren

Snel een tent opzetten heeft geen zin. Een tent beschermt niet tegen blikseminslag en kan zelfs het risico verhogen als je boven de omgeving uitsteekt. Als het onweer pas 's avonds of 's nachts komt, blijf dan in je tent.

Kies een veilige bivakplek, want het weer kan snel keren. In gebergtes zoals de Pyreneeën komt nachtelijk onweer geregeld voor.

Bivakkeer dus:

• Niet vlakbij een bergmeer of rivier.
• Niet op het hoogste punt van de omgeving.
• Niet op een grote open vlakte.
• Niet onder een solitaire boom of nabij een grote rotsblok.

Mocht het weer extreem worden, zorg dat je alles ingepakt hebt zodat je snel mobiel bent en veiligere oorden kan opzoeken.

Eerste hulp bij een bliksemslachtoffer

De impact kan groot zijn: hartstilstand, brandwonden, inwendige beschadiging van weefsels. Roep professionele hulpdiensten in want soms zijn er onzichtbare interne verwondingen. Slachtoffers zijn niet meer 'geladen', dus geef meteen zelf hulp: controleer de ademhaling en reanimeer indien nodig, verzorg andere verwondingen en zorg voor bescherming tegen het weer in afwachting van de hulpdiensten (hun snelheid hangt af van de weersomstandigheden).

Een samenvattend filmpje van het NKBV kun je hier bekijken: